Fatih Sultan KAR / İST.
Bu yolda yoğun kar ve çığ yüzünden çok sayıda insanımızı kaybettik. Yolda incelemelerde bulunan Dönemin Ulaştırma Bakanı Rıfkı Danışman yolda mahsur kaldı. İşlerini rahat görsün ve mutlu olsun diye yolun başmühendisi Asaf Bey'e eşek hediye edildi. Yol yapılsın diye yıllarca kazma kürekle binlerce insan çalıştı. 29 Şubat 2012 tarihinde ihalesi tamamlanan Ovit Tüneli'nin temeli 13 Mayıs 2012 tarihinde dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından atıldı. 11 Kasım 2016 tarihinde Başbakan Binali Yıldırım, kullandığı iş makinesi ile tünele son dokunuşları yaparak ilk ışığın görülmesini sağladı ve bugün (13 Haziran 2018) Rize İkizdere Ovit Dağı'nda inşa edilen Türkiye'nin en uzun ikinci tüneli olan Ovit Tüneli Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından hizmete açılıyor.
'Kimse evladını cahil koymak ister mi ayol / Bize lazım iki şey var: Biri mektep, biri yol'
Mehmet Akif Ersoy, şiirinde yolun önemini ne güzel anlatıyor. Rize'nin efsane Belediye Başkanı Ekrem Orhon'un (Baba Reis) başarısında ve mücadelesinde yolun etkisi büyüktür. Henüz 18 yaşında genç bir delikanlıyken bir sebeple İkizdere'ye giden Orhon, yöre halkını fakirlik içinde bulur. Çok dar, yokuş ve uçurumlu patika yolda atıyla yürüyen bir vatandaş görür. Bu kişi, sırtında yükü olan atının kuyruğunu eliyle tutmuş, yürümektedir. Merakına mucip olarak atın sahibine, 'Amca neden atın kuyruğunu tutuyorsun?' diye sorar. At sahibi: 'Bu at benim her şeyimdir. O yuvarlanırsa ben ne yaparım? Şayet o yuvarlanırsa ben de onunla birlikte yuvarlanayım diye tutuyorum.' diye cevap verir. Ekrem Orhon, bu söz üzerine büyük bir acıma hissine kapılır ve o anda şu kararı verir: 'Ben yol mühendisi olacağım ve bu insanlara hizmet için yol yapacağım.'
Osmanlı Arşivlerinde Rize - İspir - Erzurum Yolu
Osmanlı Arşivlerinde Rize - İspir - Erzurum yolu ile ilgili yer alan belgede: Sadaret'ten (Başbakanlıktan) Seraskeri (Genelkurmay Başkanlığı) makamına gönderilen yazıda, 'Anadolu Ordusu için merkez olarak tespit edilen Erzurum şehrine ulaşan yollardan Rize - Erzurum bağlantısının inşası uygun görüldüğünden, Trabzon - Erzurum bağlantısının inşasına gerek olmadığı' belirtilmektedir. Bu belgeden hareketle Rize – İspir - Erzurum yolunun 157 yıllık tarihine bir projektör tuttuk.
Kazma-Kürekle ve Yürekle Yürütülen Çalışmalar
Yolun değerini çok iyi bilen Rizeliler, 1930'lu yıllarda büyük heyecana kapılmış, insanlar gruplar halinde toplanarak kazma - kürekle bu yolda çalışmışlardı. Bu yolun açılması; Rizelilerin Erzurum'a kavuşması, Erzurumluların ise daha rahat denize ulaşması anlamına geliyordu. Yıllarca bu uğurda uğraş verildi. Rize ili sınırlarında kalan Ovit Dağı Ggeçidi, kar yağışının yoğunluğuna göre genellikle Kasım ile Nisan ayları arasında ulaşıma kapalı kalıyor.
Rize- İspir Yolu için Maddi Yardımda Bulunanlar ( 07-06-1932 )
Tüccar Tavilzade Mustafa Bey 500 lira, Belediye Reisi Hakkı Bey 300 lira, Tüccardan Kazancızade İbrahim Bey 200 lira, Tüccardan Şadzade Ali Bey 200 lira, Tüccardan Zırhzade Süleyman Bey 200 lira, Güvelizade Ahmet Bey 150 lira, Hacı Hasanzade Gafur Bey 150 lira, Mollaibrahimzade Hüseyin Bey 150 lira, Mizelizade Hamza Bey 150 lira, Şotizade Selamettin Bey 150 lira, Peştamal Tüccarlarından Hüseyin Bey 150 lira, Tüccardan Kopuzzade Ahmet Bey 150 lira, Tüccardan Mataracızade Salih Bey 125 lira, Tuzcuzade Ömer Bey 125 lira, Tüccardan Vardalzade Ahmet Bey 125 lira, Encümen Daimi Azasından Hakkı Bey 125 lira, Tüccardan Aliağazade Hasan Bey 125 lira, Tüccardan Şeyh Hüseyin Z. Hüseyin Bey 125 lira, Eczacı Tevfik Bey 100 lira, Encümen Daimi Azasından Hasan Bey 100 lira, Tüccardan Durmuşzade İsmail Bey 100 lira, Tüccardan Lazzade Mustafa Bey 100 lira, Osman Bey 100 lira, Tüccardan Akmehmetzade Mehmet Bey 100 lira, Baş Mühendis Asaf Bey 100 lira, Tüccardan Alizade Hasan Bey 100 lira, Tüccardan Veli İsmailzade Ahmet Bey 100 lira, Tüccardan Tatzade Bahattin Bey 100 lira, Tüccardan Güvelizade Musa Bey 100 lira, Hacı Mahmutzade Biraderler 100 lira, Eczacı Murat Bey 100 lira, Tatzade Hulusi Bey 100 lira, Dervişzade Abdullah Bey 100 lira, Topal Hasanoğlu Şaban Reis 100 lira.
Edebiyatımızda Rize - İspir Yolu
Rizelilerin En Büyük Emeli
Fehmi Kolçak, Ulus Gazetesi'nin 7 Ocak 1950 tarihli nüshasında yazdığı yazısında bahse konu olan ilimizde yol durumu ve yapımı meselesine de temas ediyordu: 'Rizelilerin en büyük emellerinden biri Rize - Güneyce - İspir yolunun açılmasıdır. Halkın gönüllü çalışmasıyla evvelce kısmen açılan bu yol Özel İdare'nin üç yıllık programına dahil edilmiş ise de, mali durumun yetersizliğinden yeteri kadar iş yapılamamakta idi. Bu yol halen Devlet Doğu Yolları programına alınmış olduğundan, her yıl verilen ödeneklerle açılmasına devam edilmektedir.'
Yola Koşun
Fenerbahçe Kulübü'nün efsane başkanlarından Eski Rize Milletvekili Osman Kavrakoğlu, 'Yola Koşun' başlığı altında kaleme aldığı şiirde duygularını şöyle dile getiriyordu: Ey Rize'nin gençleri, dikkatle dinleyiniz / Memleketimiz için mühim bir haberim var size/ İster bana inanın, ister yalan deyiniz / Bu yol yapılmaz ise ölmüştür bizim Rize.
Memleketin En Büyük Derdi
Rize Orta Mektep Muallimi Sıtkı Can'ın Rize Vilayet Gazetesi'nde 23 Haziran 1932 tarihinde 'Ellerde Kazma Kürek' isimli şiiri yer alıyordu: Arkadaşlar o yol ki/Senelerden beri/ Memleketin en büyük derdi/ Yürü arkadaş, bu savaş/ Yavaş yavaş memleketi/ Yeni bir cihana dönüştürecek/ İşte o kazma- kürek.
İspir Yolu ve Aşk-ı Vatan
Mapavrili Fazlı ismiyle, Rize Vilayet Gazetesi'nde 27 Şubat 1932 tarihinde 'Silyan Dağlarında' isimli bir şiir yer alıyordu: Levhe-i dilden silinmez hatırı hiç bir zaman/ Rize- İspir yolunun inşasına sayedenin/ Sinesinde görünür aşık-ı vatan rabıtası/ Bu uğurda kim ki gayret; bezli servet edenin.
Dağları Yaracağız
Hüseyin Şevket ismiyle, Rize Vilayet Gazetesi'nde 10 Şubat 1932 tarihinde 'Yol Türküsü' isimli bir şiir yer alıyordu: İspir yolu, İspir yolu/ Bizler seni yapmak için/ Göğsünde zenginlik dolu/ Servetlerin akmak için/ Azmeyledik bin can ile/ Dağlarını yaracağız/ Kuvvetli bir iman ile/ Taşlarını kıracağız.
Hayaldi Gerçek Oldu, Tünel'in Ucunda Işık Göründü
Yolun 12 ay boyunca ulaşıma açık tutulabilmesi için mevcut 260 kilometrelik Rize - Erzurum karayolunun İkizdere ile İspir arasında kalan kısmında Ovit Dağı'nın tünelle geçilmesi uzun yıllardır planlanmaktaydı, ancak Ovit Tüneli'nin temeli 13 Mayıs 2012 tarihinde atılabildi. Bugün tünelin ucunda ışığı gördük. 11 Kasım 2016 tarihinde Başbakan Binali Yıldırım, 'Ovit Tüneli'nde Işık Göründü Töreni'ne katıldı. Başbakan Yıldırım, kullandığı iş makinesi ile son dokunuşları yaparak ilk ışığın görülmesini sağladı.
Rize – İspir Erzurum Yolu Kronolojik Tarihi
1859
*Anadolu Ordusu için merkez olarak tespit edilen Erzurum şehrine ulaşan yollardan Rize-Erzurum bağlantısının inşası uygun görüldüğünden, Trabzon-Erzurum bağlantısının inşasına gerek olmadığına dair Sadaret 'ten (Başbakanlık'tan) Seraskeri ( Genel Kurmay Başkanlığı) makamına yazı gönderilir (1 Aralık 1859)
1880
*Nafia Nazırı Hasan Fehmi Paşa, bir kalkınma planı hazırlar. Planda Rize-Erzurum Yoluna da yer verir.
1911
*Erzurum-Rize yolunun inşası için Trabzon vilayetinden Ticaret Nafia Nezareti'ne Rize Sancağının gelişmesi ve kalkınmasının hızlı bir şekilde sağlanması için, proje kapsamında olan Rize-Erzurum Yolunun yapımına biran önce başlanması konusunda Dahiliye Nezareti'nden (İçişleri Bakanlığı) Ticaret ve Nafia Nezareti'ne (Ticaret ve Bayındırlık Bakanlığı) bir telgraf gönderilir. (1 Ocak 1911)
*Kış mevsimi şartlarından dolayı, arazi keşfi yapmak, inşaat faaliyetleri gerçekleştirmek mümkün olmadığından ilkbaharda ilk iş olarak Rize-Erzurum Yolunun arazi keşfinin yapılması için İnşaat Şirketi Müdürlüğü'ne gerekli tebligatın yapılması konusunda , Ticaret ve Nafia Nezareti'nden Dahiliye Nezareti'ne yazı gönderilir. (11 Ocak 1911)
1922
*Erzurum Valisi Mehmet Emin Yurdakul, bu yolun açılarak Erzurum'dan denize yani Rize'ye inilmesinin çok önemli olduğunu söylemiş. 1930 *Rize Valisi Ahmet Ekrem Engür (1930-35), Rize İkizdere-Erzurum Yolu çalışmalarını Rize'den Pehlivantaşı'na doğru başlatıyor. Çalışmalara 3 bin 58 mükellefin yanında 4 bin 200 gönüllü vatandaş kazma kürekle katılıyor. İlk yıl Karadere merkezine doğru 7 kilometre yeni yol, 9 kilometrelik eski yolda genişletme ve onarım yapılıyor.
1931
Dahiliye Vekilimizin Rize'yi Teşrifleri. Dahiliye Vekilimiz Şükrü Kaya Beyefendi Rize - İspir yolunda. Vekil Beyefendi saat 13:30'daRize'den halkın coşkun tezahüratı arasından otomobillere binerek ayrılmış, Rize-İspir yolunu görmek istediğinden yolun üç kilometrelik kısmına kadar giderek dönmüş ve halkın kuvvet ve kudretinden doğan bu muazzam ameliyatı görünce memnun ve mütehassis olmuşlardır. Rize Vilayet Gazetesi, 6 Ağustos 1931.
1932
*Rize-İspir yolu için 5000 lira civarında tahsisatta bulunuldu. Yapılan çalışmalar sonucunda sene sonunda 44 kilometre yol açıldı.
*Rize Mebusu Zırhzade Ali Bey, yeni açılmakta olan Rize - İspir yoluna da giderek gezmişlerdir. Halkın bu yola gösterdiği derin alakadan dolayı çok memnun ve mütehassıs olmuş ve yolda çalışan gönüllü amelelerin iaşelerine sarf edilmek üzere de 100 lira vermişlerdir.
Rize Vilayet Gazetesi, 20 Şubat 1932.
*Başmühendisimize Bir Eşek Hediye Edildi
İstanbul'da Moskova Pastanesi sahibi Mehmet Ali Bey, Başmühendisimizin çalışkanlığından ve bahusus İspir - Rize yoluna sarf ettiği emekten dolayı kendisine 100 lira kıymetindeki eşeğini takımıyla hediye etmiş ve Asaf Bey de eşekle sahili takiben gelmiştir. Bu hamiyetli Mehmet Ali Bey'in aynı zamanda İspir - Rize yolunda çalışan gönüllü ameleler için de büyük bir yardımda bulunacağı memnuniyetle haber alınmıştır. Rize Vilayet Gazetesi, 23 Şubat 1932.
*Bundan iki üç gün evvel Mapavrili arkadaşlarımızdan bin dört yüz küsur kişinin Rize - İspir yolunda çalışmak için gönüllü olarak geleceklerini haber almıştık. Kalplerinde bu derin ve sönmez aşkı yaşatan arkadaşlarımızı sonsuz bir sabırsızlıkla bekliyorduk. Pazar gününü bütün kuvvetimizle çektik. Saat tam 12 idi. Rize'nin yılmaz gençleri bu coşkun arkadaşları bando ile bir motor hazırlayarak istikbale Mapavri'ye kadar gittiler. Rize Vilayet Gazetesi, 28 Temmuz 1932.
1933
*Rize - İspir yolunun 5 - 12. kilometreleri arasındaki kısmında yapılacak kagir köprü ve menfezlere nezaret etmek ve ameleleri çalıştırmak üzere yol heyeti arasından sekiz kişi kura ile ayrıldı. Ayrılan isimler şunlardır: Vilayet Daimi Encümen Azasından İsmail ve Hakkı, Belediye Encümen Azası Ak Mehmet, Tuzcuoğlu Hakkı, Sofuoğlu Hüseyin ve Mustafa, Rakıcıoğlu Arif ve Maksut Efendi.
Rize Vilayet Gazetesi, 18 Mayıs 1933.
*Rize - İspir yolu üzerinde hummalı bir faaliyet devam etmektedir. Rize ve Karadere arasındaki 25 kilometrelik yolun açılması ve tesviyesi için yedi mıntıkanın her birinde ameleleri işe sevk ve nezaret etmek üzere birer ikişer zat bu mıntıkalara giderek işe başlamışlardı. Tam on gün devam eden bu ameliyat ve faaliyet pek müsmir neticeler vermiştir. Çoruh Gazetesi, 29 Haziran 1933.
1937
*22 Ağustos 1937 tarihli Cumhuriyet Gazetesinde yazar İsmail Habib Sevük'ün Doğu Karadeniz'i anlattığı yazısında Rize - İspir – Erzurum yolunun önemine değinerek, 'Rize kara tarafındaki mahsur kalmaktan kurtulacak ve daha kısa, hele kışın Kop ve Zigana gibi maniaları bulunmadığı için daha elverişli bir transit yol kazanılacak' görüşüne yer verir.
1940
*Rize-İspir yolunda, toprak hafriyatı, taş kırma, kaya sökme, duvar inşaatı yapılarak çalışmalara devam edildi. 1945 *Kazma kürekle yol açma çalışması Güneyce'ye kadar gelir.
1947
*Siz Yol İstersiniz ha, Alın Size Tahkikat!
Rize ilinin önde gelenleri, Rize Halkevi'nde bir toplantı düzenler. Rize Belediye Başkanı Hasan Biber, Gazeteci Rahmi Arer, Mustafa Turanlı ve Dava Vekili Karadeniz'in de içinde yer aldığı bir heyet oluşturulur. Heyet Rize – İspir - Erzurum yolunun önemini anlatan broşürler bastırarak milletvekillerine ve ilgililere gönderir. Güzergahtaki halkın, kışın aç kalmak tehlikesi ile karşılaştığı, İkizdere'ye katır sırtında giden yiyecek, giyecek maddelerinin iki kat maliyet taşıdığı anlatılır. Fakat oluşturulan heyete yardımcı olunacağına haklarında tahkikat başlatılır.
1950
*Yol İkizdere'ye kadar açılıyor. İkizdere'den yukarı İspir'e doğru yolun açılması Ekrem Orhon'un yakın desteği ile devam ediyor. Yolun ancak 49 kilometrelik kısmı, motorlu vasıtaların hareketine müsait hale getirilebilmişti.
1953
*Yolun 49-245 kilometrelerinde emaneten yol yapımı devam ediyor ve yol tamamlanıyor.
1954
*Çamlığa çıkan Milli Eğitim Bakanı Tevfik İleri ve beraberindekiler Rize-İspir yolu 102. kilometreye kadar gidip çalışmaları incelemiş ve bilgi almıştır. Rize Vilayet Gazetesi, 24 Ağustos 1954.
1956
*Rize - Erzurum yolu için Nafia Vekaleti çalışma programına 1.350.000 Lira tefrik edilmiş olup, bunun 1.347.610 Lirası sarf edildi. 1957 *1957 yılı Nafia Vekaleti çalışma programında 1.74-6.000 Liralık ödenek tefrik edildi.
1966
*Yurt gezisine çıkan Devlet Başkanı Cevdet Sunay, Erzurum - İspir yolu üzerinden Rize'yi ziyaret eder. Rize Valisi Mehmet Hamdi Ergün ve Rize Belediye Başkanı Ekrem Orhon kendilerini Ovit mevkiinde karşılarlar. Sunay, Rize - Erzurum yolu hakkında kendilerinden bilgi alır. (30 Haziran 1966)
1972
*Ulaştırma Bakanı Ulaşamadı, İspir'de Mahsur Kaldı
Ulaştırma Bakanı selde altı saat mahsur kaldı. Ulaştırma Bakanı Rıfkı Danışman, İspir'den Erzurum'a dönerken, sel yüzünden yolda altı saat mahsur kaldı. Milliyet, 10 Eylül 1972.
1973
*Seçim propagandası dolayısıyla Ekrem Orhon; 'İran petrolünü Doğu Karadeniz'e Akıtma' projesinden bahsederek, petrol hattının Erzurum ve Ovit üzerinden döşenecek borularla İkizdere Vadisini takiben İyidere'de kurulacak İyidere Limanına akıtılacağını dile getirir.
1983
*Karayolları Genel Müdürü Turan Eren ile inceleme gezisine çıkan Rize Belediye Başkanı Ekrem Orhon ani bir rahatsızlık geçirmişti. Hasta haliyle Karayolları Genel Müdürü'nden Rize-İspir- Erzurum yolunun bir an önce yapılmasını istemişti. Ekrem Orhon'un son nefesinde bile aklından bir an olsun çıkarmadığı Rize - İspir yolu her dönem Rize gündeminde ön sıralarda yer almıştır. (8 Ağustos 1983)
1997
*11 adet kar tüneli yapılması programlanır.
1999
Ovit geçidinde çığ düşmesi sonucu 18 kişi mahsur kaldı.
2003
*1997 yılında programlanan 11 adet kar tünelinin üç tanesinde çalışma başladı.
2007
*Gazeteci Metin Topçu, imtiyaz sahipliğini yürüttüğü Karadeniz Vira Haber Gazetesi'nde
'Ovit Tüneli için proje hazırlanmalı, bütçeye ödenek konulmalı' sloganı ile gazetesinde sayaç yayınlamaya başladı. Sayaç gazetede 9 Kasım 2007 - 14 Mayıs 2011 tarihleri arasında 1341 gün boyunca yer aldı. Topçu, bu süreçte kaleme aldığı makalelerini 'Ovit Destanı' ismiyle kitaplaştırdı.
2008
Ovit Dağı'nın aşılması konusunda Ovit Dağı zirvesinde oldukça önemli bir adım atıldı. 'Rize - Erzurum Karayolu Ulaşımı ve Ovit Dağı Paneli' düzenlendi. (29 Haziran 2008)
Kasım 2009
*Dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım, çığ düşme olayında iki bakan ile birlikte hemen olay yerine gelmiş ve yolun önemini anlayarak burada 'Ovit Tüneli'ni başlatacağız' talimatını vermiştir.
2011
* Rize-Erzurum karayolunun İkizdere-İspir arasında kalan 2600 rakımlı Ovit Dağı Biberoğlu Yaylası mevkiinde çığ düşmesi sonucu ulaşıma kapandı ve bölgede bulunan 4 araçtaki 16 kişi mahsur kaldı. (12 Nisan 2011)
*İsmet Kösoğlu'nun 'İspir Yolu' isimli kitabı Çınar Eğitim Kültür ve Yardımlaşma Derneği tarafından yayınlandı.
2012
*Ovit Tünel projesi ihale edildi. (29 Şubat 2012)
*Rize-Erzurum Karayolu'nun İkizdere-İspir bölümünde Ovit Dağında yapılacak Ovit Tüneli'nin temeli Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından atıldı. Törende konuşan Başbakan Erdoğan, ''Ovit Tüneli Rize'yi ve bütün Karadeniz'i, Kuzey Kafkasya'yı, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'ya oradan Orta Asya ve İran'a bağlayacak önemli bir ulaşım güzergahının en kritik geçişini oluşturuyor. Asırlık bir beklentiyi, nesillerin umudunu, heyecanını bu bölgede yaşayan herkesin yüreğini saran bir projeyi, Ovit Tüneli'ni hayata geçirecek ilk adımı işte bugün burada hep beraber atıyoruz' dedi. (13 Mayıs 2012)
2013
Ankara'da RİDEF tarafından hazırlanan 4. Rize Günleri'nde 'Ovit Projesi ve Ulaşım Altyapısı' konulu panel düzenlendi. (9 Mart 2013)
2016
Başbakan Binali Yıldırım, 'Ovit Tüneli'nde Işık Göründü Töreni'ne katıldı. Yıldırım, tören alanındaki konuşmasının ardından beraberindeki bakanlarla tünele giderek, kullandığı iş makinesi ile tek tüpte iki yönden açımı tamamlanma aşamasına gelen tünele son dokunuşları yaparak ilk ışığın görülmesini sağladı. Ovit Tüneli'ndeki kazı çalışmalarında sona gelindi. (11 Kasım 2016)
2018
Rize İkizdere Ovit Dağı'nda inşa edilen Türkiye'nin en uzun ikinci tüneli özelliğini taşıyan Ovit Tüneli hizmete açıldı. (13 Haziran 2018)
